ڕێبوار عابد: بەرپرسیارێتی.
هەڵەبجەی شەهید
بەرپرسیارێتی: بەواتایەكی ڕەسەن بەوشێوەیە پێناسەدەكرێت، كە پابەندبوونی كەسێك بەوشتانەی دەیڵێت یان ئەنجامی دەدات. ئەو بەرپرسیارێتییەیە بە پێی ئەو كەسە پێویستە ئەو شتە یان كردارانە ئەنجام بدات. یان پابەند بوونی تاكە بەو كارەی كە بەڵێنی داوە بیكات، یان خۆی لە ئەنجامدانی بەجۆرێك كە ئەگەر لە بەڵێنەكەی سەر پێچی بكات بەر لێپرسینەوە دەبێت لەسەری و پێویستە دەرەنجامەكانی ئەو پێشێلكارییە لە ئەستۆ بگرێت. بە تایبەت لە ئایینی پیرۆزی ئیسلامدا ئەم چەمكە گرنگییەكی لە ڕادە بەدەری پێدراوەو یەكێكە لە بنەما سەرەكییەكانی دامەزراندنی كۆمەڵگەی دادگەریی و ماف و یەكسانی و خاوەنەكەی دەخاتە بەردەم ئەركێكی هەستیارو گرتنە ئەستۆی هەركارێك پابەندێتی بەو پەڕی پارێزگاری و زانیارییەوە نەبێت بۆی نیە ئەو كارە لە ئەستۆ بگرێت و پاشەرۆژی دووچاری نەهامەتی و داهاتوویەكی خراپ چاوەڕێی دەكات. هەروەها لە یاسا نێو نەتەوەییەكانیشدا بەرپرسیارێتی بە مەرجی شاییستەی خۆی خاوەنەكەی گرێدەدات بە چەند بنەماو پرەنسیپێكەوە گەر وەك خۆیان جێبەجی نەكرێن مێژوو بەزەیی پێدا نایەتەوەو دەبێتە پەندی زەمانەو لەوانەیە ژیانیشی تاڵ بێت و سەری خۆی هەڵگرێت. لەم ڕوانگەیەوە گەر چاوبخشێنین بە یاساو فێركارییەكانی ئایینی پیرۆزی ئیسلام و دەستوورە جیهانیەكان بۆمان دەردەكەوێت كە هەموویان بۆ سوودی مرۆڤەكان و بەختەوەرییان و پێكهێنانی كۆمەڵگەیەكن كە تیایدا ڕیكخستن و خۆشەویستی وهاوئاهەنگی و هەستكردن بە بەرپرسیارێتی زاڵ بێت وەك ئەركێكی سەرەكی هەموان تێیدا بەشدار بن.
بەر پرسیارێتی مرۆڤ سنووردارە بە سنووری تواناو توانای خۆیەوە، خوای گەورە لە قورئانی پیرۆزدا دەفەرموێت: وَلَتُسأَلُنَّ عَمّا كُنتُم تَعمَلُونَ) النحل-93. (سوێند بێ لەو هەموو كارو كردەوەیە ئێوەكردتان دەپرسرێتەوە). هەروەها دەفەرموێت: هاوكاری یەكتر بكەن لەسەر چاكەو پارێزگاری و تەقوا، بەڵام هاوكار مەبن لە گوناه و شەڕانگێزی.
بەرپرسیارێتیەكانیش خۆیان لە هەموو كایەیەكی ژیاندا جێدەكاتەوە، مرۆڤ بەرامبەر تاك و براو خوشكەكانی بەرپرسیارە لەوەی كە لە یەك ژینگەدان حەز بكات بازنەی چاكەو هاوكارییەكانی فراوان بكات و بێتە مایەی ئاسوودەیی و خۆشگوزەرانی بۆ خۆی و دەوروبەری. هەوڵ بدەن پێكەوە كێشەكان چارەسەر بكەن و وەك یەك خانەوادە مامەڵە بكەن.بەرپرسیارێتی پاراستنی ئەو سروشتەیە كە خوا مرۆڤی پێدروستكردووە. بە ڕۆشتن بە پێی میتۆدی ئیلاهی و بە گوێڕایەڵی فەرمانەكانی و دوور كەوتنەوە لە قەدەغەكراوەكان و فەرمانكردن بە چی ڕاست و دروستەو قەدەغە كردن بە چی هەڵەو ناڕاستە. بۆیە تەواوی شەریعەت و بنەماكانی ئیسلام لە خەمی گرنگیدان بەتاك و كۆمەڵگەیە. بە پەرەپێدانی هەستی بەرپرسیارێتی بۆ ئەوەی تاكەكان بە شێوەیەكی دروست و بڕوای پتەو فیكرو جەستەی پاكەوە گەورە ببن. گەر خێزان ژینگەی پەروەردەیی سەرەتایی بێت ئەوا كۆمەڵگە ئەو خاكەیە كەتاك لە باوەش دەگرێت و لەگەڵ گەشەكردنەكەدا خۆراكی پێدەدات و گونجاندێك كە پێویستی پێیەتی لەگەڵ دەوروبەرەكەی. بۆ ئەوەی بیكاتە بوونێكی یەكگرتوو تاكێكی بەسوود. ئەگەر نا بەویژدانێكی لەرزۆك و بیركردنەوەیەكی دڵەڕاوكێ و ڕۆحێكی گرژو سەرلێشێواوەوە گەورە دەبێت. بنەماڵەكەی، كۆمەڵگەكەی، یان گەلەكەی، چونكە لە چنگی دژایەتییەكی قووڵدا دەژی.
كۆمەڵگە دەبێت بنەما دروستەكان و بڕوای پتەوو هەستكردن بەبەرپرسیارێتی لە ڕۆحی نەوەكانیدا دابمەزرێنێت. بۆیە چەند مەرج و پێودانگەیەك هەیە دەبێت جیبەجیبكرێن بۆ دلنیا بوون لە بەرپرسیارێتی لەوانە:
1- توانا بە عەقڵ و تێگەییشتن و پێگەییشتن و هۆشیاری بەدەست دێت. بۆیە ئەو كەسەی كە ئەقڵی نییە هیچ بەرپرسیارێتییەكی ناكەوێتە ئەستۆ. فەرمودەی پێغەمبەری ئیسلامیش- درودی خوای لەسەر بێت – جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە: (قەڵەم لەسەر سێ كەس هەڵگیراوە: لە خەوتوو تا لە خەو هەڵدەستێت، لە منداڵ تا باڵغ دەبێت، لە شێت تا عاقڵ دەبێت و بەئاگا دێتەوە).
2- توانا و توانا سەبارەت بە كردەوە یان نەكردن، هیچ بەرپرسیارێتییەك نییە ئەگەر مرۆڤ نەتوانێ جێبەجێیان بكات. وەك فەرزەكان رێژەیی دەبن لەگەڵ توانادا. خوای گەورە دەفەرموێت: ( خودا لە توانای خۆی زیاتر بارگرانی لەسەر ڕۆحێك ناكات). البقرة 286.
3- نییەت و مەبەست كە ئیرادەی دڵە. خوای گەورە فەرمویەتی: (خودا لێپرسینەوەتان لێناكات لەسەر ئەوەی كەسویندەكانتان بێهودەیە، بەڵكو لێپرسینەوەتان بۆ دەكات لەسەر ئەوەی كە دڵتان بەدەستی هێناوە، خوداش لێخۆشبووەو لێبوردەیە). البقرة225
پێغەمبەری ئیسلامیش – درودی خوای لەسەربێت- فەرمویەتی؛ (كردەوەكان تەنها بەنییەتن، بەڵام بۆ هەر مرۆڤێك ئەوەیە كە مەبەستی بووە،كەواتە هەر كەسێك كۆچبكات بۆلای خواو پێغەمبەرەكەی ئەوا كۆچەكەی ئەوەیە، بۆ خوداو پێغەمبەرەكەی، هەر كەسێك كۆچبەری كرد بۆ سوودێكی دونیا یان ئافرەتێك بۆ هاوسەرگیری، ئەوا كۆچەكەی بۆ ئەوەیە كە كۆچی بۆ كردووە). بۆیە دەقە یاساییەكان جەخت دەكەنەوە مرۆڤ لێپرسینەوەی لەگەڵ دەكرێت لەسەر نیەتەكەی لەگەڵ پاداشت، ئەگەر باش بوو، یان لەگەڵ سزا ئەگەر خراپ بوو.
4- زانینی كار بەدیدێت ئەگەر كەسێك ڕاستیەكان بزانێت كەچی دەكات و چ ئەنجامێكی لێدەكەوێتەوە. جا حوكمی یاسا و ئەخلاقی لەسەربزانێت و لەسەر واقیعەكەی تێبگات و بزانێت هۆكارەكان چین ئەوە بەرپرسیارێتی تەواوەتی لەوەدایە.
هەموو ئەمانە مرۆڤ بەشێوەیەكی هەمەلایەنە بەر پرسیار لە ئەندامەكانی جەستەو ڕۆح و دەروون و كارو زانین و كات و ژیان و بارەكەی بۆ یەك سات لیی دوور ناكەوێتەوە، ئەو بە تەواوی بەرپرسیارە لە خۆی بار گرانیەكەی لەگەڵیدا دابەشدەكات.
لە هاوسەنگی ئیسلامدا هەموو بەرپرسیارێتییەك لە نێوان دونیاو دوا ڕۆژدا درێژ دەبێتەوە و لەیەكتر جیا نین. جا بەرپرسیارێتی تاك بێت یان گروپ، بۆیە دەبێت خود لێپرسینەوەو چاودێری بكرێت و كار بكات دەبێت لەسەر بنەمای ئەوان بێت، ئەگەر مرۆڤ سنوورو ڕاستگۆیی خۆی بزانێت.دەبێت پابەند بێت پێیانەوەو جێبەجێی بكات و پێشێلی ماف و بەرپرسیارێتی كەسانی تر نەكات.
پەروەردە بەرپرسیارێتییەكی هاوبەشە لە نێوان خێزان و قوتابخانە
زۆر جار قسە لەسەر قوتابخانەكان دەكرێت كە ڕۆڵی پەروەردەیی خۆیان ناگێڕن و بەرپرسیارێتی سەرەكی لەبەرچاو ناگرن،كەسانیك هەن لەم سنوورەش تێدەپەڕن و سەركردەی پەروەردەیی و بەرزترین كەسایەتی پلە بەندی لە وڵاتەكەدا بە كەم و كوڕی و نەبوونی بەرژەوەندی پەروەردەیی تۆمەتبار دەكەن لە دڵنیا بوون لەڕێگەكانی پاراستنی رۆلەو قوتابیەكان،لە كەوتنە ناو لادانەكانی ڕەفتارو ڕەخنەكانی تر. بۆیە پێویستە چەندڕاستیەك بخەینەڕوو:
دەبێت پێكەوە بزانین قوتابخانە تاكە دامەزراوەنییە بۆ پەروەردە كردنی قوتابی و خوێندكاری گەنجی كوڕ یان كچ. بەڵكو نوێنەرایەتی یەكێك لە كۆمەڵێك میدیای پەروەردەیی دەكات كە گرنگترین و بناغەیان ماڵ و خێزانە كە لەلایەن بنەماڵەو بنكە پەروەردەییەكانەوە نوێنەرایەتی دەكرێت. پاشان دەزگاكانی ڕاگەیاندنی جۆراو جۆر. سەبارەت بە ڕۆڵی ڕاستەقینەی قوتابخانەكە.
پەروەردەكاران سێ خاڵیان هەیە:
1-گواستنەوەی میرات لە نەوەیەكەوە بۆ نەوەیەكی تر، واتە لە نەوەكانی ڕابوردووەوە بۆ نەوەكانی ئێستا بە پێی پرۆگرامێكی وردو ڕێكخراو كە هەر كۆمەڵگەیەك لەسەر بنەمای فەلسەفە یان سیاسەتی پەروەردەیی یان پەروەردەیی خۆی پەسەندی دەكات كە تێیدا بە دوایدا دەگەڕێت بۆ قوتابی و خوێندكارە كوڕ یا كچەكان بەمەبەستی گەییشتن بە ئامانجی سوود بەخش بۆیان، بەهەمان شێوە بۆ كۆمەڵگەو وڵاتەكەشیان.
2- تەواوكردنی ئەو بناغەوبەهاو بنەمایانەی كە ماڵی پێوە دەستپێكردووە. هیچ منداڵێك كە لەدایك دەبێت و پەروەردە دەكرێت و لە ژێر چاودێری دایك و باوكدا گەورە دەبێت، لەژێر كاریگەری ئەوان و هەموو ئەو شتانەی كەلەناو ئەم خێزانەدا دەوریان داوە. وەك ئەم بنەماو بەهاگشتیانەكەیان فەزیلەتن و یان پێچەوانەن، بۆیە ئەم منداڵە لەسەر بنەمای ئەوان پەروەردە دەكرێت، وەك ئەوەی هەڵبژێردراون و خوای گەورە بەرەكەتی پێبەخشیون. پێغەمبەری ئیسلام – درودی خوای لەسەر بێت – دەفەرموێت (هەموو لەدایك بوویەك لەسەر فیترەت و پاكێتی لەدایك دەبێت، بۆیە ئەوە دایكان و باوكانن ڕۆلەكانیان دەكەن بە جولەكەو مەسیحی و ئاگر پەرست). ئەم فەرموودەیە گرنگی پەروەردەو خاڵی دەستپێكی بنەڕەتیەكەی لە ماڵەوە پشتڕاست دەكاتەوە. نەك لە قوتابخانەوە وەك هەندێك كەس بیری لێدەكەنەوە. وەك چۆن هەندێك خێزان منداڵەكانیان بە بچووكی بەجێدێڵن بە بێ گرنگیدان، چاودێری، بەدوا چوون و رێنمایی، دواتر بەو شتانە گەورە دەبن كە لەگەنجی پێی ڕاهاتوون. توڕەیی، پەلە كردن، بێباكی، تەنیایی، ئێرەیی.
3- ڕاستكردنەوەی ئەو چەمك و ڕاستی و زانیاریە زانستیە هەڵانە كە ڕەنگە لە مێشكی گەنجاندا گەشە بكەن، یان لەیادەوەرییەكانیاندا گیربخۆن لە ئەنجامی بەركەوتنیان لەگەڵ كەسانی تر.چ لەناوەوە یان لەدەرەوەی خێزانەكایان، لە ڕێگای میدیای دیكەی پەروەردەییەوە.
ئەوانەی سەرەوە ئەوەمان بۆ دەردەخات كە قوتابخانە وەك یەك نیە، بەرپرسیارێتی سەرەكی پەروەردەكردنی منداڵ خێزانە. ئەوە بەپلەی یەكەم و پاشان قوتابخانەو، دواتر ئەوانی تر.
وەك لە سەرەوە ڕوونمان كردەوە و،ئەمەش ئەو ڕاستییەی كە پسپۆڕانی پەروەردەیی بەكۆی دەنگ لەسەری ڕێككەوتوون جگە لە قوتابخانەی شیكاری دەروونی كە سەلماندوویەتی لە ڕێگەی لیكۆڵینەوە پەروەردەییەكانەوە بۆ ئەو پێنج ساڵەی كە منداڵ لەگەل خیزانەكەی لە ماڵەوە بەسەری دەبات لە گرنگترین و چارەنوسسازترین ساڵەكانی ژیانیدایە كە لەم ماوەیەدا فێری قسەكردن و بێژەكردن و هەندێ زانست دەبێت. جگە لەداب و نەریت و بەها كۆمەلایەتییەكان. بۆیە سەیر نیە كەخێزان ببێتە یەكەم قەڵای پەروەردەكردنی منداڵ. یەكەم تاقیگەی بۆ بلوریكردن و داڕشتنی كەسایەتییەكەی.
بەهەر حاڵ ئەوەی كە پێویستە لەم چوارچێوە پەروەردەییەدا سەیر بكرێت، جەخت لەسەر پێویستی هاوكاری ماڵ لەگەڵ قوتابخانە بكرێتەوە بۆ ئەوەی ئامانجە بیداگۆجی و پەروەردەییەكان كە كۆمەڵگە ئاواتەخوازە بتوانێت بەدەستی بهێنێت. ئەگینا منداڵەكانمان وەك پێشتر باسمان كرد وەك قوتابیەكی سادە دەمێنێتەوە بە بێ پەروەردەی دروست و نەبوونی بەرپرسیارێتی. لێرەدا هەست بە نائومێدییەك دەكرێت و پێویستیشە باس بكرێت، ئایا كێ بەر پرسیارە لەو هەندێ منداڵەی كە بەگشتی لە شەقامەكاندا تا نیوە شەو دەمێننەوەو؟ ئەی كێ بەرپرسیارە لە خەوی بەشێك لە منداڵان هەرلەیەكەم ساتە وەختی هاتنیان بۆ قوتابخانەو مەگەر هۆكاری شەو نخونییان نییە بە بەكارهێنانی ئینتەرنێت و خۆ خەریك كردنیان بە شتانی بێسوودوو مانەوە تا بەرەبەیان.ئایا ماڵ یان قوتابخانە بەرپرسیارە؟.
نەبوونی بەرپرسیارێتی پەروەردەیی
خێزان بنەمای بونیاتنانی كۆمەڵگەیە، یەكەم دەفرە پەروەردەیی و ڕۆشنبیرییە بۆ منداڵان. ئاشكرایە كە خێزان لە كۆمەڵەكەسێك پێكدێت كە پەیوەندی خزمایەتی و پێكەوە گرێدراون. خێزان بە هێزی یەكگرتوویی كۆمەڵگە دادەنرێت و ڕۆڵێكی كاریگەری هەیە لە بونیاتنانی كۆمەڵگەیەكی تەندروست و یەكگرتوو خۆشەویستی و سۆزو هاوكاری نێوان پتەو دەكات. خێزان لەسەر بنەمای سۆزو میهرەبانی و ئارامی بونیاتنراوە.یەكێك لە ئالنكاریەكانی ئەمڕۆكە خێزان ڕووبەرووی دەبێتەوە، كەم و كۆڕییە لەڕووی بەرپرسیارێتی پەروەردەییەوەیە، لەوانەیە شكستی نەزانی بێت یان كەم تەرخەمی. ترسناكترین كەم تەرخەمیەكان نەبوون و هەست نەكردنی بەرپرسیارێتی پەروەردەییە بۆ لە ئاستی منداڵداكە ئەركە سەرەكییەكە دەكەوێتە ئەستۆی دایك و باوك. گرنگترین بەرپرسیارێتی پەروەردەیی لە فەرمودەی پێغەمبەر- درودی خوای لەسەر بێت – كۆكراوەتەوە كە فەرمویەتی(هەمووتان شوانن و ،هەمووتان بەرپرسیارن بەرامبەر بەوانەی كە دەكەونە ئەستۆتان بۆ هەڵگرتنی بەرپرسیارێتییان، وەك چۆن شوانێك بەرپرسیارە بەرامبەر بە مەڕەكانی، پیاوان شوانی ماڵەكانی خۆیانن، ژنەكەش شوانی ماڵی هاوسەرو منداڵەكانیەتی،خزمەتكار شوانی ماڵی بەرپرسەكەیەتی، هەروەها هەمووتان شوانن و هەمووتان بەرپرسیارن). بۆیە هەرمرۆڤێك لە ئاست ئەو دەسەڵات و پێگەیەی كە پێی دراوە بەرپرسیارەو كەمترین پشتگوێ خستن و كەم و كوڕی تێیدا دووچاری لێپرسینەوەی خودایی و میژوو دەبێتەوە، بۆیە هەروا ئاسان نییە وەرگرتنی پۆست و پلەو پایە، هەمووی سپاردەیەو پێویستە وەك خۆی بگەیەنرێتە شوینی مەبەست و بدرێتەوە بەدەست خاوەنەكەیەوە. هەموو كەس دەتوانێ بگاتە پلەو پۆست، بەڵام گرنگی لە پاراستنیدایە. بەر پرسییارێتی دایكان و باوكانیش بەرامبەر منداڵەكانیان لە گشت ڕوویەكەوە حسابی بۆ كراوە، هەر لەدابینكردنی جل و بەرگ و شوێنی حەوانەوەو بژێوی ژیان. بۆیە هەندێ ڕێكاری تایبەتیش هەن پێویستە پەیڕەو بكرێن بەشێوازی پەروەردەیی دروست مامەڵەیان لەگەڵ بكرێت.
1- پەروەردەكردنی تاكڕەوانە:شێوازێكی نەریتی پەروەردەییە كە تیایدا باوكان و دایكان كۆنترۆڵی كەسێتی منداڵەكە دەكەن، بەسەپاندنی فەرمان و ڕێسای بێ گفتوگۆ، زۆر جەخت لەسەر منداڵەكانیان دەكەنەوە بۆ ئەوەی كۆنترۆڵی ڕەفتارەكانیان بكەن، ئەم شێوازەی پەروەردەكردنە وادەكات منداڵ متمانەی بە خۆی لەدەست بدات و پشت بەدایك و باوكی ببەستێت و بیربكاتەوە. بەڵكو چاوەڕێی ڕەزامەندی ئەوان بكات پێش ئەوەی هەر هەنگاوێك بنێت. ئەمەش دەبێتە هۆی رەخساندنی بۆشایی لە نێوان دایبابان و منداڵەكاندا، لەگەڵ بەرزبوونەوەی تەمەندا، دەست دەكەن بەئارەزووی ڕزگاربوون لە كۆنترۆڵی ئەوان و بوون بە خاوەنی كەسایەتی سەربەخۆ دوور لە هەموو ڕینمایی و فەرمانێك.
2- پەروەردەكردنی ڕێگەپێدراو: ڕێگەیەكی ئاسانە بۆ مامەڵەكردن، دایبابان پێداگری لەسەر هەندێك یاساو ڕەفتارناكەن،بۆیە سنووروكۆنترۆڵكردن ئامادە نییە لەم جۆرە پەروەردەیەداو ئازادییەكی زۆر هەیەو ڕینمایی و پێكهاتەیەكی كەم هەیە. ئەم شێوازی پەروەردەكردنە كاریگەری لەسەر منداڵەكە دەبێت بەو پێیەی نافەرمانی و یاخیبوونی تێدایە.بە هیچ یاساو ڕێسایەك كۆنترۆڵ نەكرێت،مەیلی بێهێز دەبێت ،كاتێكیش دەگاتە تەمەنی هەرزە كاری زیاتر مەیلی بۆ ئەزموونە شەرمەزارییەكان دەبێت وەك خواردنەوەو گیرۆدەبوون بەمادە هۆشبەرەكان و……
3- پەروەردەی هاوسەنگ: كاریگەری لەسەر منداڵ لەم شێوازەدا باشترین پەروەردەی تاكڕەوانەو ڕێگەپێدراو كۆدەكرێنەوەو ئەرێنییەكانیان لەدوای خۆیان بەجێدەهێڵرێن. شێوازێكە كە تیشك دەخاتە سەر منداڵ و پێگەییشتنی و گەشەكردنی تواناكانی. واتە پاڵپشتیكردنی سەربەخۆیی منداڵ، بەڵام لە سنوورێكی گونجاودا.
لێرەدا با بێینەسەر پیشەی مامۆستایی و پەروەردەكاری كە یەكێكە لە پیشە پیرۆزو بەرزەكان.وانەوتنەوە كارێكی بەردەوامەو پێویستی بەلێهاتووی و لێبڕان هەیە بۆیە لەڕوی ئەخلاقیەوە بەرپرسیارێتی گرنگیان لەسەر شانەو ئامانجی پیرۆزی گەشەكردنی نەوەیەك لەوانەوە سەرچاوە دەگرێت. ڕۆحی پەروەردەیی وادەكات چاو لە شتگەلی ماددی نەكەن و كۆنترۆڵی ئارەزووەكانی خۆیان بكەن و تەنها مەبەستیان پەروەردەی دروستی فێرخوازان بێت. ویژدانیان دەكەنە بنەمای هەستكردن بە بەرپرسیارێتی و ڕەگ و ڕیشەیان لە تەواوی جەستەیاندا دادەكوتن. هەروەها بەرپرسیارێتی مامۆستا پێكدێت لە فێركردنی خوێندكارەكانی كە دڵسۆزی و نییەتیان هەبێت لە گەڕان بەدوای زانست و هەوڵی جیددی بدەن بۆ پاككردنەوەی دەروونیان و ببنە سەرمەشق بۆ هەموو كارێكی جوان و پەسەند. پێویستە چاودێری بارو دۆخی فێرخوازان بن لە روی ئەتەكێت و رەوشتی بەرزەوە، گەر كارێكی نەشیاویان كرد دەستباریان بن بۆڕاستكردنەوەو ڕێنمایی باشیان بكەن.
كاریگەرە ئەرێنییەكانی وەرگرتنی بەرپرسیارێتی
بەرپرسیارێتی هەڵگرتنی تاك چەندین كاریگەری ئەرێنی هەیە كە لەسەر خودی تاك و كۆمەڵگە ڕەنگ دەداتەوە. لەوانە:
1- هەبوونی كۆنترۆڵی تاك: بۆ سەركردەو پاڵەوانی ژیانی خۆی بێت بۆ هەنگاونان بەرەوهەرئاڕاستەیەكی هەڵبژێرراوو بڕیاردان بەئازادی، جگە لە قبوڵكردنی شكست، وەك چۆن هەموو كەسێك هەڵە دەكات، بەڵام دەبێت ڕوو بە ڕووی دەرەنجامەكانی ببیتەوەو بەرەو خەونەكانت هەنگاو بنێیت. كاتێك تاك دەبێتە بەرپرسیار لە چەندین بڕیارو هەڵبژاردن و كارو باری ژیاندا سەركردایەتی دەكات. ئەمەش دەبێتە دروستكردنی پایەی متمانە بە خۆبوون.
2- هەبوونی بوێری: زۆرجار مرۆڤ لەئەنجامی دوو دڵی و بیستنی ئەو دەنگە ناوەكییەی كە دەترسێنێت لە دەرەنجامەكانی ئەو شتانەی كە دەخرێنەڕوو دەتوانرێت زیاتر متمانە بە خۆی بەدەست بهێنێت و ڕادەی پێویستی بوێری تێپەڕێنێت و دەرەنجامەكان هەر چۆن بن قبوڵیانكات. كەسی بەرپرسیار لەچاو ئەوانی تردا دەبێتە جێی متمانەو شاییستەی رێزو پێزانین دەبێت. ئەو كات هەر بەرپرسیارێتییەكی پێبدرێت دەتوانێت هەڵیگرێت و سڵی لێنەكاتەوە.
3- كردنەوەی ئاسۆی نوێ: بەهێزكردن بەرپرسیارێتی خاوەنەكەی دەسپێرێت بۆ بەدەست هێنانی كارو ئەركی زیاتر لە ڕێگەی متمانەی كەسانی دیكە پێیەوە و كەسێكی گونجاوە بۆ بەڕێوەبردنی ئەرك و پۆستەكان بە شێوەیەكی كاراو بە بێ ئەوەی خۆی لێ بدزێتەوە كە ڕەنگە ڕوو بەڕووی ببێتەوە.
4- لێهاتوویی بەدەستهینانی گۆڕانكاری: زانینی پێشوەختەی مرۆڤ لەسەر پێویستی هەڵگرتنی دەرەنجامی شتەكان وایلێدەكات لەكاتی هەڵبژاردنەكاندا وریا بێت و ڕاوەستاو بێت بۆ جیاكردنەوەی بژاردە باشەكان لە خراپەكان.ئەمەش دەبێتە هۆی پەرەپێدانی تواناكانی و گۆڕینی ژیانی بەرەو باشتر.
لە كۆتاییدا دەڵێین: بەرپرسیارێتی مرۆڤ لە كۆمەڵگەدا بەنرخ دەكات، ڕوخساری جوانی پێدەبەخشێت، گەرمافی خۆی پێبدرێت.
سەرچاوەكان:
مفهوم المسؤولية: محمد مروان.
تنمية المسؤولية التربوية الايجابية: احمد السيد كردي.
التربية مسؤولية مشتركة بين البيت والمدرسة و الآسرة: عبدالفتاح الريس.
القصور في المسؤولية التربوية: الدكتور احمد الحراسيس.
المسؤولية التربوية بداهة المفهوم و مفارقات الممارسة: د.لطفي حجلاوي.
