دکتۆر محەمەد ئەمین: هاوارێک بۆهەموان: بەشداری سەرژمیێری نەکەن تاماددەی140جێ بەجێ نەکرێت.

دکتۆر محەمەد گەناویی

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

کاتی ریفراندۆم نە ک هەرمن وەک تاک، بەڵکوکەسانی تریش زۆربوون لە سەر هەموو ئاستێکی رێک خراوەیی،کەسی وە لە سەرئاستی ناوخۆیی و جیهانی، کە دەنگیان بەرز ئەکردەوەو ئەیان ووت؛ ئێستا ریفراندۆم کاتی نیە، لەبری خێر شەر بۆ کورد دێینێت، وە خودی بەندە لە سیمناریکا لەسلیمانی بەدرێژی باسی دەرهاویشتە نەرێنیەکانی ڕیفراندۆمم کرد، بەڵام بە داخەوە ئەم کارەساتەی کە ئەکرا روونەدا رووی داو، 16 ئۆکتۆبەری لێکەوتەوە کە لە دیرۆکی نەتەوەیی بوو بە ڕۆژێکی شەرم و شومی.
بەڵێ، ڕیفراندۆم 16 ئۆکتۆبەری لێ کەوتەوە،کە بووە هۆی لە دەست دانی51% خاکی کوردوستان و ئاوارەبوونی کوردەکانی ناوچە دابراوەکان بە تایبەت توزخورماتوو، حەویجە وە زۆرشوێنی تر، لەهەمان کاتایشتە جێ کردنی زۆر لە هاوڵاتیانی عەرەبی هەڵاتووی شەڕی شیعە و سوننە و شەڕی داعش، وە ئێستاش وەک هەوالەکان باس ئەکەن ژمارەیەکی زۆری شیعەی لوبنانیش ئەوانەی لە خواروی لوبنان بە هۆی شەڕی ئیسرائیل و حیزب اڵلە هەڵاتوون لە کەرکوک نیشتەجێ ئەکرێن. ئە م رەوشەی کە دوای 16 ئۆکتۆبەری 2017 دروست بوو، بوە هۆی ناهاوسەنگی دیمۆگرافی بەشێوەیەکی زۆر زیاتر لەوەی کە لە سەردەمی بەعس هەبوو، بۆ نمونە لە زۆر شوێن لە کەرکوک کورد نەک هەربۆتە کەمینە، بەڵکو ناتوانن سەردانیشی بکەن بە تایبەت کە جلی کوردیت لە بەربێت. واته بە شێوەیەکی گشتی رەوشی سەرژمێری ئاڵۆزبووەوە گونجاو نیە بۆسەرژمێری، وەک چۆن کاتی خۆی ریفراندۆم گونجاو نەبوو.
چۆن ریفراندۆم لە دەستدانی 51% ی خاکی کوردوستانی لێ کە وتەوە بە هەمان جۆر سەرژمێریش ئەبیتە هۆی لە دەستدانی بەڵگەی رەوایەتی زۆرینەی کوردبونی کەرکوک و ناوچەکانی تر، وەک موسڵ و خانەقین. هەرچەندە ئەمە بە هیچ جۆری نابێ ببێتە بەڵگە،کە خەڵکی شوێنێ زۆربەی بێگانە بن ببێتە هۆی لە دەستدانی ناسنامەی گەلە رەسەنەکەی،بۆ نمونە ئەمڕۆ زۆر شار وە هەتا وەلاتیش بوونیان هەیە،کە بێگانەی زیاترە لەخەڵکی رەسەنی خۆی، هەر وەک ئەبینین ئەمارات وەک وەلات ژمارەی بیگانەی زیاترە لە خەڵکی وەلات، هەتا لندن، هۆنگ کۆنگ، سینگاپۆرە و… هتد. بەلام هیچ کام لەم خەڵکە بێگانە بۆ نمونە لە دوبەی داوای ئەوە ناکات کە ببێتە بریاردەری وەلات و بە شێک لە خاکەکەی بە هی خۆی بزانێت. بەلام بۆ کوردوستان کە تائێستا هیچ قەوارەیەکی سیاسی نییە، ئەم ڕەوشە ترسناکە، چونکە گۆڕانی دیمۆگرافی وەک چەکێک بەکارهاتووە و بەکاردێت دژی کورد، نمونەی تازەوزیندوش بۆئەمە ڕەوشی عفرینە، وە هەرەها کەرکوک کە بەعس بە هەموو ڕێگایەکی یاسایی و سیاسی و دارایی وە بەکارهێنانی ترس و تۆقاندن هە وڵی گۆرینی دیمۆگرافی ئەدا بۆ نەمانی کورد لەوێ وەک نەتەوە.
کورد لە میێژووی گۆڕینی دیمۆگرافیا لە سەرخاکەکەی ئە زمونێکی زۆروتاڵی هەیە لەهەموو پارچەکان،وەک نمونە لە کوردوستانی باشوور، شارەکانی موسل و تکریت و خالس،بەعقوبە، بەدرەوجەسان کوردی و کوردەستانی بوون، بەلام ئێستا زۆرینەی رەهای دانیشتوانی عارەبن، هەتا کورد بۆخۆشی قەناعەتی کردوە،کە زۆری ئەم شوێنانە عارەبین ووازی لێیان هێناوە، بۆ نمونە وشیار زیباری لە دیمانەیەکی تەلەفزینی العربیە،کە خۆم بینەری بووم لە 2003 لە وەڵامی پرسیارێکا لەمەڕ موسل وتی؛ موسل شارێکی عارەبیە.
لە ماوەی کەمتر لە 100 ساڵ بەشی زۆری ئەم شارانە لەکوردوستانی بوون کران،کە ئەم ماوە واتە 100 ساڵ بۆ مێژووی نەتەوەکان زۆرکەمە،کە ئەشێ هەندێ کەس ڕووداوەکانیشی بیربێت، بۆیە ئەگەر ڕەوش وا بڕوا، وە دەسەڵاتی میلشیا لە هەرێم بەردەوام بێت لە دەسەڵاتداری، بەم جۆرەی کە ئێستای هەیە تاساڵانیکی نەچەندان دوورپاش سەرژمێری، کەرکوک بە دەردی موسڵ ئەچێت وە سەرژمێری ئەبێتە بەڵگەی یاسایی بۆ لەکوردوستانی کردنی کەرکوک و ناوچەکانی تری دەروەی هەرێم، وە بۆ ئەمەش، هەر دوو عارەبی شیعە و سوننە تەنها شتیک کە لەسەری کۆک بن نەهێشتنی ناسنامەی کوردوستانی بوونی کە رکوکە، ئەمە لە کاتیکدا،کەعارەبی شیعە و سوننە رێگە بەیەکتر نادەن بچنە ناوشارەکانی یەکترتا دیمۆگرافی ئایینی و مەزهەبی نەگۆڕدرێ.
بە لەدەستدانی کەرکوک و ناوچەکانی تری دەرەوەی هەرێم لەهەڵبژاردنێکی نابەرابەرو نائاسایی بەهۆی جێ بە جێ نەکردنی ماددەی 140، هەرەشەی ناهاوسەنگی دیمۆگرافی و دووبارە بوونەوەی ئەزموونی کەرکوک زۆرتر ئەکات، بە تایبەتی لە کاتی ئێستادا بازاڕو کارو بازارگانی بۆتە ئەوە کەخەڵکی ناوەراست و باشوور لە هەولێرو سلێمانی و دهۆک نیشتەجێی بکرێن لەڕێگەی کۆمپانیاکانی دروستکردنی یەکەکانی نیشتەجێ بوون بۆ پەیداکرانی پارەی خێراوکاش، کە دەسەلاتداران خاوەنداریەتیان ئەکەن، وە بە دەها هەزاریەکەی نیشتەجێ بوون مەزندە دەکرێن بۆ لە خۆگرتنی ملیونان کەس. بەندە لەچەندەها وتاردا باسی مەترسیەکانی ناهاوسەنگی دیمۆگرافیام کردوە لە سەرئاشتی کۆمەڵایەتی و ژیانی ئاشتیانەی هاوبەش لەکوردوستان ئەگەربە یاسا ڕیک نەخرێت و ببێتە بازرگانی وەک ئێستا،کە لێرەدا پێویست بە دووبارە کردنەوەیان نیە.
گوومان نیە کەسەرژمێری گۆڕانی دیمۆگرافی لەرەوشێکی نائاساییدا ئەکاتە دیفاکتۆ/راستی بەمەبەستی کورت کردنەوەی کوردوستانی بوونی باشوور لەچەند گۆرانی و هەڵپەڕکێی کوردیدا وەک کەمایەتیەک لەناووەڵات. بۆیە گرنگە لە ئێستاوە هاوار لە هه موو پارت، رێکخراو،کەسیاتیە سیاسی، نووسەر، میدیاکاران وە کەسانی دلسۆزوخەم خۆری خەڵک و خاک بکرێت لە کوردوستان،کە دەنگ هەڵبڕن وە داوا بکەن تا ماددەی 140جێ بەجێ نەکرێت کورد بە شداری سەرژمێری نەکات، وە لە سەر هە موو ئاستێک بایکۆت بکرێت.
دەبا ئەم هاوارە بگاتە گوێی هەموان، تابەرپرسیاریەتی میێژوویی بکەوێتە ئەستۆی هەریەکێ، وە سبەی کەس نەڵی، کەس باسی مەترسیەکانی سەرژمێری نەکرد، وە لە هەمووش گرنگ تر، با بە هەمووان ڕێگری بکەین لە دووبارە بوونەوەی ئەزمونی ریفراندۆم و دەرهاویشتە نەرێێەکانی،کە بووە هۆی لە دەستدانی 51% خاکی کوردوستان. بەڵی باهەموان ئێستا بە ئەرک هەڵسین و کارێک بکەین تا ئەرک و قوربانی نەوەکانی داهاتوومان کەم بکرێتەوە، وە وەک نەوەکانی ئێستاو رابردوو نەبنە سوتەمەنی و خێرنەدی و لەژیان.