شوان خورشید: مەترسی سەرژمێری ناوچە تەعریب کراوەکان.
بڕیار وایە لە 20/ 11 سەرژمێری گشتی لە عێراق و هەرێمی کوردستان ئەنجام بدرێت بە ناوچە کوردستانیە داگیرکراوەکانەوە، کە بە ناوچەی جێناکۆک ناسراوە لە عێراقی نوێی ئەو ناوچانە بە کەرکوکیشەوە بە دەستوری عێراق سپێردرا. بڕیار وابوو بە چەند قۆناغێکی دستوری عێراق کە هەموو لایەک لەسەری ڕێککەتبون، دوای بڕینی قوناغەکان ئەو ناوچانە لەڕێی ڕاپرسییەوە یەکلای بکرێتەوە، بەڵام ئەو قۆناغانەی لە بڕگەکانی دەستورەکە هاتوە نەک هیچ یەکێک جگە لە قەرەبوی هاوردەو ئاوارەکانی دەستی رژێم کە هێشتا ژمارەیەکی زۆر لە خەڵکی ماوە قەرەبوو بکرێنەوە، نە ئاسایی کردنەوەی ناوچە جێناکۆکەکان هەنگاوی بۆ نراوە، بە ناردنەوەی عەرەبە هاوردەکان بۆ شارەکانی خۆیان و گەڕانەوەی ئاوارەکان بۆ جێگاو ماڵ و شارەکانی خۆیان، چ جاي بە ڕاپرسی کە هەر دەنگی لێوە نایەت و کەسیش خۆی بە خاوەنی نازانێت، بۆیە وا دەرەکەوێت کەرکوک و ناوچە جێناکۆکەکان لە قوماری دەستوی عێراقی دا دۆڕاوەو دەبێ تا دونیا دونیایە دەستی لێ بشۆردرێ، بە تایبەت لەسەر دەستی حیزبە باڵا دەستەکانی هەرێم کە پێگەیان لە بەغدا هەیەو شەریکە بەشی دەسەڵاتی حوکمڕانین لە عێراق، چونکە دەسەڵاتدارانی کوردستان ئەوەندەی لە بەغدا شەڕی پلەو پۆست و پارە دەکەن ئەسڵەن بیریان بۆ مادە دەستوریەکەی 140هەر نەچوەو رۆژێک لە ڕۆژان شەڕی ئەو مادە دەستوریەیان نەکردوە، مێژوش شاهیدی ئەوەیە کە حیزبە کوردیەکان هیچ لە خەمی ئەو ناوچانە نەبونە و نین، ئەم سەرژمێرییەش ئەوەندەی تر قوڕاوەکە خەستتر دەکات بۆ ئەو ناوچانە، هەرچەندە بەپێی دەستور بێت سەرژمێری لە کەرکوک و ناوچە جێناکۆکەکان نایاساییەو هەرێمی کوردستان دەتوانێ لە ڕێی دەستوری عێراقەوە ڕێ لەو مەترسیە بگرێت، چونکە جگە لە قەرەبوی ئەو کەسانەی قەرەبوو دەیانگرێتەوە لە عەرەبی هاوردەو ئاوارە زیان لێکەوتوەکانی دەستی ڕژێم کە هێشتا خەڵکێکی زۆر ماون قەرەبوو بکرێنەوە، هیچ یەکێک لە ئاسایی کردنەوەی ناوچە جێناکۆکەکان بە ناردنەوەی عەرەبە هاوردەکان بۆ شوێنی خۆیان و گەڕانەوەی ئاوارەکانی ئەو ناوچانە بۆ سەر حاڵ ماڵیان هەنگاوی پێویست نەنراوە، کە دوای هەنگاوی قەرەبوو دەبوایە تەتبیعی ناوچەکە دەستی پێ بکردایە و دوا جار راپرسی بکرایە بۆ یەکلاکردنەوەی چارەنوسی ئەو ناوچانە تا لەسەر عێراق بمێننەوە یان بگەڕێنەوە سەر هەرێمی کوردستان، دیارە لەمەشدا حیزبە کوردیەکان موقەسر بون و لەجێی ئەوەی شەڕی چارەنوسسازی مادەی 140بکەن شەڕی پلەو پۆست و پارەیان دەکرد،نەک ئەوەی شەڕی چارەنوسسازی دەستوری، بەهەر حاڵ بۆ ئەم سرژمێریەی کە بڕیار وایە 20ی ئەم مانگە ئەنجام بدرێ پێویستە هەرێمی کوردستان بە دەستور ڕێگای لێ بگرێت،چونکە بەپێی یاسا نایاساییە لە دەستورا بە ناوچەی جێناکۆک ناسراوە. واتا ئەو ناوچانە کێشەی لەسەرە، کەواتە سەرژمێری لەو ناوچانە دۆڕانێکی گەورە بۆ کورد تۆمار دەکات و تا دونیایە دەبێ دەستی لێ بشۆرێ، ئەوەی سەدان ساڵە کورد خوێنی بۆ داوە بە هەڵەی ڕازی بون بەو سەرژمێرییە بۆ ئەبەد لەدەست ئەچێ، بەپێی بڕیارێک بە گوێرەی دەستوری عێراق نابێت هیچ بڕیارێک بدرێت سەبارەت بە چارەنوسی دوایی ئەو ناوچانە گەر کاریگەری هەبێت، تا هەر سێ قۆناغەکانی مادەکە جێبەجێنەکرێن، بۆیە دەبێ حکومەتی هەرێمی کوردستان یان دەبێ بایکۆتی سەرژمێریەکە بکات یان دەبێ ڕێککەوتنی پێشوەختە بکڕێت وەک ئەوەی ئێستا لە ڕاگەیاندنەکانەوە دەوترێ گوایە بۆ کەرکوک و ناوچە جێناکۆکەکان پشت بە سەرژمێری 1957دەبەسترێ و چاودێری هەرێمی کوردستان ئامادەی ژووری ئۆپراسوێنەکانی سەرژمێری دەبن، گەر نا کورد دۆڕاوی یەکەم دەبێت لەم پرۆسەیە وەک و باقی سەرژمێریەکانی پێشوتر، لەبەر ئەوەی هەر لە دوای 16ی ئۆکتۆبەرو لەسەردەمی ڕاکان جبوری دا وەک و سەرۆکی ناوچە کوردستانیەکان رایگەیاندوە لە ماوەی 7ساڵ دا600 هەزار عەرەب هاتونەتە پارێزگای کەرکوک بە تەنها جگە لەو عەرەبە هاوردانەشی کە لە کەرکوک مابونەوە، یان زۆر لەو عەرەبانەی بەناوی شوانکارەو ئاژەڵداری لە زۆربەی لادێکان دەبینرێن و لەشکرێک لە عەرەبیان پێک هێناوە لە گوندو ناوچەکان، وەک درێژەپێدەری پرۆسەی تەعریب،فەهمی بورهان سەرۆکی دەستەکە ئەوەی ئاشکرا کرد کە زیاتر لە 200هەزار خێزانی کەرکوک بەهۆی سیاسەتی تەعریب کەرکوکیان جێ هێشتوە لە دوای ساڵی 2017 ەوە، تەنانەت لە شنگال نزیکەی 62 هەزار خێزان لە یەزیدیەکان شنگالیان جێهێشتوە، تەنانەت فەهمی بورهان سەرۆکی دەستەی ناوچە کوردستانیەکان لە کۆبگرەیەکی رۆژنامەنوسی دا نایشارێتەوە کە لە ماوەی حەوت ساڵ دا واتا لە دوای 2017ەوە حەوت گەڕەکی تازە بۆ عەرەب دروستکراوە. واتا لەلایەک پڕکراوە لە عەرەبی هاوردەو لە جێی ئەوەش کورد لەو ناوچانە کەمی کردوە، ئاماژەی بەوەش دا کە تورکمانیش لە کەرکوک کێشەیان لە گەڵ سەژمێری هەیە، ئەوەی جێگای تێبینییە حیزبی کوردی و حکومەتی هەرێم بۆ ئەم سەرژمێرییە هیچ ئەوەندە پەرۆش نین، چەندە پەرۆشی مادەی 140 بوون ئەوەندەش سەرژمێریان بەلاوە ژمارەیە، بۆیە من پێم وایە کۆتایی شەڕەکە بۆ خەڵکی کەرکوک و باقی ناوچە جێناکۆکیەکانی دۆڕاوی دەستورە کە بێ خاوەن و داکۆکیکار لەسەر ڕەفە تۆزو گەرد گرتویەتی بەو نەمەتە هەرگیزاو هەرگیز هیچی لێ هەڵناکڕێنرێ، چونکە کورد لەو پەڕی بەهێزی و بێ قەیرانی دا بوو نەیتوانی مادەی 140 بجوڵێنێ بەم حاڵەیەوە چۆن دەتوانی مادەیەکی دەستوری کە سەرجەم کێشەکانی کورد چارەسەر دەکا، چارەسەر بکەن، چونکە هەرێم و دەسەڵات دارانیان لە ناتەبای و پەرتەوازەی نێوماڵی کورد گەیشتونەتە لوتکە، لە ئێستادا بۆ دابین کردنی موچەی مانگێ چەندین شاند ڕەوانەی بەغدا دەکەن و عێراق دەستی دەستیان پێ دەکات تا موچەی مانگێک دەنێرێ دیق بە موچەخۆران دەکا، بۆیە پێ دەچی لە کۆتای دا شەڕی سەرژمێری هەر دەبێ خەڵکی کەرکوک و ناوچە کێشەلەسەرەکان خۆیان بیکەن، ئەوەش بەوەی لە ڕۆژانی سەرژمێری لە کەرکوک و ناوچە و شارەکانی خۆیان ئامادەییان هەبێت بە گوڕو تینەوە بەشداری پرۆسەکە بکەن تا بتوانن کەرکوک لە مەترسی ڕزگار بکەن، یان حکومەتی هەرێم دەبێ داوا لە حکومەتی عێراق بکات دەقێکی دەستوری لە پەرلەمان دەربچوێنێ و بەرونی و ئاشکرا ئاماژە بەوە بکات کە ئەو سەرژمێریەهیچ کاریگەری بۆ سەر یەکلایکردنەوەی چارەنوسی ناوچە جێناکۆکە کوردستانیەکان نابێت و نابێتە بنەما بۆ هیچ بڕیارێک کە چارەنوسی ئەو ناوچانەی پێی یەکلای بکرێتەوە لە داهاتودا، کاریگەریشی نەبێت بۆ داهاتوی جێبەجێکردنی مادەی 140ی دەستوری عێراق.
