رەسوڵ بۆسكێنی: ئاواز و هونەری كورد لەبەردەم هەڕەشەی دوژمنانی دا.
كورد نەتەوەیەكی دێرینی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە، هەر لەسەرەتاوە لەسەر خاكی خۆی نیشتەجێیە و خاون كەلەپوورێكی دەوڵەمەندە، لەزمان و ئەدەب و هونەر، كلتورێكی فراوانی هەیە، یەكەم هۆی خۆڕاگری و مانەوەشی لەبەردەم سڕینەوەی لەلایەن دوژمنەكانی هەر ئەمەیە، لەنێوبردنی هەر نەتەوەیەك بریتیە لە سڕینەوەی زمان و هونەر و ئەدەب و كلتورەكەی، دوژمنانی كورد زۆرجار زمانی كوردیان قەدەغە كردووە، بەڵام پێیان لەنێونەبرا، ئەدەبی كوردیان ئەنفال كرد بردیان بۆ خۆیان، بەڵام نەیانتوانی كۆتایی پێ بێنن.
نەتەوەی کورد به درێژایی مێژوو و ڕووداوه‌کانی وه‌کو نه‌ته‌وه‌کانی دیکه، هه‌م له کۆمه‌ڵگای خۆیدا و هه‌م له دانوستان و ڕاگۆڕینه‌وه‌ی خۆی له‌گه‌ڵ نه‌ته‌وه‌کان و وڵاتانی ده‌رودراوسێ له هه‌ر چاخێکدا، کۆمه‌ڵێک ئه‌زموونی وه‌رگرتووه و به‌رهه‌مه‌که‌ی وه‌کو شیعر و ئه‌فسانه و په‌ند و حیکمه‌ت گه‌یاندۆته ده‌ستی به‌ره‌ی هاوچه‌رخ، واسیلی نیکیتین، مێژوونووس و ڕۆژهه‌ڵاتناسی ڕووسی وتویه‌تی: (فۆلکلۆری کوردی ئه‌وه‌نده به پیت و پاراو و به‌رز و به‌سووده، نه‌ته‌وه دراوسێکانیان سوودیان لێ وه‌رگرتووه و که‌وتوونه‌ته ژێر کاریگه‌رییه‌وه.) بێگومان چاو ئه‌م وته‌یه زۆر بەجێیە، چونکه بۆ نموونه به‌یتی (خه‌ج و سیامه‌ند) كە بەیتێكی ئاشقانەی زۆر ناسكی كوردییە، له لایه‌ن (هوهانس شیراز)، شاعیری ئه‌رمه‌نی هۆنراوه‌ته‌وه و ته‌نانه‌ت تا شوێنێک ڕۆشتۆته پێشه‌وه، ناوه‌رۆکه‌که‌ی بۆ ئه‌رمه‌نییه‌کان به سرووشتی و خۆجێیی زانیوه و له‌م ڕێگا‌یه‌وه، سوودێکی له فۆلکلۆری کوردی گه‌یاندۆته نه‌ته‌وه‌که‌ی خۆی.
نەتەوەی كورد كاتی خۆی شارەستانیەت و كلتور و فەرهەنگی تایبەت خۆی هەبووە، بەڵام كورد تووشی كارەساتێكی گەورەبووە، كارەساتەكەش لە نێوخۆی سەری هەڵداوە، خائین و كاسەلێسی ناوخۆ دە ئەوەندەی داگیركەریان بە كورد كردووە، لەنێو داگیركەرەكانیشدا جیاوازیان هەیە، خراپ و خراپترین هەیە، دەبێ سەرەتا خۆمان بناسین تا بتوانین داگیركەرەكانیشمان بناسین، كێشەی سەرەكی كوردیش هەر ئەمەیە.
بۆ ئەوەی نەتەوەی كورد لەنێو نەتەوەی خۆیاندا بتوێننەوە، هەموو دوژمنانی كورد هەوڵی لەنێوبردنی زمان و ئەدەب و كلتوری كوردیان داوە، بەڵام تورك لەهەمووان پێداگرتربووە لەسەر ئەم بابەتە، دەوڵەتی تورك ماوەی سەدەیەكی تەواوە، سیاسەتێكی داڕێژراوی هەیە، لە هەمبەر كورد و مەسەلەی كورد لەتوركیا، واقیعەكە ئەوەیە دەوڵەتی تورك، كوردەكەی بەكارهێنراوە بۆ خزمەتی خۆی و مانەوەی خۆی، ماباقی رووكەش و هەڵخڵەتاندنی كوردە لەو وڵاتە، بۆ ئەو مەبەستەش هەمیشە وتویانە “كورد و تورك بران” لە رابردوودا ئەو دروشمە بە تەنیا بۆ كوردەكانی باكوور دەوترا، لە كاتی بانگەشەی هەڵبژاردەكان و پیلانگێڕییەكانی تردا، بۆ دوورخستنەوەی نەتەوەی كورد لە تێگەیشتن لە ڕیشەی مەسەلەی كورد و دواتریش بارودۆخەكە زیاتر تەشەنەی كردووە.
هەندێك جار دەسەڵاتدارانی باڵای توركیا دەڵێن “كورد و تورك بران و هیچ جیاوازییەك لە نێوانماندا نییە” لەم ساڵانەی دوایدا خودی رەجەب تەیب ئەردۆغان و بەرپرسانی ئاك پارتی ئەم قسەیان دەكرد، بێگومان كۆمەڵێك ئامانج لە پشت ئەم قسەیە هەیە و پەیامێكی روونە بۆ كوردێك، بەجۆرێك لە فۆڕمی تورك بوون دەرنەچێت، هاوكات ئەم وتەیە لە دژی بەرەی ئەو كوردانەیە، نەتەوەخوازن و داكۆكی لە شوناسی خۆیان دەكەن، تاكو پەنجەی تۆمەتیان بۆ رابكێشن پێیان بڵێن ئێوە جوداخوازن و لەگەڵ برایەتی ئێمەی توركدانین! كاتێكیش وتەی “كورد و تورك بران” دووپات دەكەنەوە، دەیانەوێ بەو كوردەی دەسبەرداری شوناسی خۆی بووە و هیچ كێشەی لەگەڵ دەوڵەتخوازی تورك و تورك بووندانییە، پێیان بڵێن ئێمە تۆی كوردمان بەو جۆرە قبوڵە، دەشێ تۆ ببیت بەهەر شتێك لەو دەوڵەتە كە خوازیاربیت! لە جومگەكانی دەوڵەت و حكومەتی توركیا پۆستی باڵا بەكورد دراوە، كوردێك كە وەك توركێك لە پێناسەكەیدا دەناسرێت و كێشەی لەگەڵ فۆڕمی توركبوونیدانییە، رەنگە تەنیا بە زارەكی بڵێت من كوردم.
لە پاش سالی 1920 و دامەزراندنی كۆماری توركیا، كەمال ئەتاتورك بریاری لەنێوبردنی نەتەوەی كوردیدا، یەكەم شت لە هونەر و ئەدەبەكەیەوە دەستی پێكرد، پڕۆژەیەكی دامەزراند بە ناوی برایەتی كورد و تورك، ئەو كاتە ئیزاعەی رادیۆی تەرەتەی دامەزراند، بریاریدا هەموو گۆرانیە كرمانجیەكان لە باكوری كوردستان بە لاوك و بەستەوە، بەهەموو شێوازەكانیەوە كە زۆر دەوڵەمەندە، هەمووی بكرێتە توركی، كاتێ لەگەڵ چەند گۆرانبێژێكی تورك دانیشت، ئەو پێشنیارەی كرد ئەوان سەرسامی خۆیان بەهونەری كوردی دەربری، گوتیان: ئەوە بەئێمە ناكرێ، ئێمە ئەلف و بێ لەو هونەرە نازانین، ئەتاتورك گوتی: خەمتان نەبێت، هەر كوردەكان بۆمان دەكەن، ئەوەبوو یەكەم شت ناویان لە ستایلەكەنا ستایلی (توركلر)، پاشان چەند گۆرانیبیژی كورد، ئەو گۆرانیانەیان بە شیعرەوە وەرگێڕایە سەر زمانی توركی، بە دەنگی خۆیان گوتیانەوە، ئەو پڕۆژەیە لە جەلال بەگەوە دەستی پێكرد، كە یەكێك بوو لە هەرە دەنگە گەورە و ڕەسەنەكانی باكووری كوردستان، تورك ناوی لیناوە (جەلال گولەسس) واتە دەنگ جوان، دەنگی جەلال بەگ دەریایەكە لەو ستایلەی سەدەها دەنگی وەكو ئیبراهیم تاتلیساس لێیەوە هاتەدەرێ، پاش ئەوەی سەیفەدیس سەچو، بورهان سەچان، ئیبراهیم تاتلیساس، محسون قورمزی، عەلی شار، هەموو ئەو دەنگ بەرز و دەنگەتیژانە لەكانی جەلال بەگەوە دێنەدەرێ، لە جەلال بەگ دەست پێ دەكات، لە ئیبراهیم تاتلیساس دەگاتە قیمەی خۆی، ئەو پرۆسەی لەنێوبردن و پاكتاوی فەقی تەیران گۆرانیەكی كوردی دەڵێت دەكەوێتەبەرهەرەشەی كوشتن دەربەدەردەكرێ بۆ ئەوروپا، دوایی ئاشكرای دەكات كارەساتەكە پاكتاوكردنی هونەری كوردیە، لەهەشتاكان دەگاتە لوتكە، لە دەركەوتنی ئیبراهیم تاتلیساس، ئیبراهیم ڕێچكەیەكی نیە، ئیبراهیم تەنیا دەنگە، پرۆژەیەكی ئیخوانیزمە، لە دەنگی ئیبراهیم دا لەهەشتاكان لەیەك لە پرۆژەكانی ئیخواندا زیندووكردنەوەی خەلافەتی عوسمانی، ئیبراهیم گەورەترین كارەكتەری ئەو پڕۆژەیە بوو، یەكەم شت چۆن ئەو هەموو گۆرانیانەی باكووریان هەموو لەنێوبرد بەكاسێت، ئەسڵەكانیشیان فەوتاند، ئەو پڕۆژەیان لەهەشتا بەسەرەوە بە ئیبراهیمیان گەیاندە لوتكەی خۆی، هەربەوە نەوەستان سینەمای كوردیشیان ئەنفال كرد، هەرچی فیلمی یەلمازگۆنای هەبوو قەدەغەیان كرد، وە سیناریۆكانیان جارێكی دی بە ئیبراهیم دووبارەكردەوە كردیانە گۆرانی كردیانە فلیم توركاندیان، رۆژێك یەلماز لەگەل ئاپۆ باس دەكات، هەرچی فیلمی من هەیە بەكەمێ دەستكارییەوە بە ئیبراهیم بڵاوی دەكەنەوە، دەیكاتە فلیم و لەهەموو رۆژهەلاتی ناوەڕاست پەخش دەكرێت، بێگومان هەموو ئەو كەسانەی بەشداری ئەو بارودۆخەیان كردووە، زۆر خەڵات كراون هۆكارەكانی خۆشگوزرانیان پێ بەخشراوە، هەركەس ئاوازی زۆرتری هێنابێت و بە توركی پێشكەشی كردبێ گرنگی زیاتریان پێداوە.
تورك نەتەوەیەكی بێگانەیە لەسەر ئەم خاكە، ئیمپڕاتۆریەتی عوسمانیان دامەزراند، سەد ساڵ دوای نەمانی خەلافەتی عوسمانی زمانی توركیان گەیاندەوە گەلانی ناوچەكە، بەگەلانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیان وت گەلێك هەیە ناوی توركە، هونەری هەیە، سینەمای هەیە، گۆرانی و ئاوازی هەیە، ئەوەیان لەهەشتاكان بەئیبراهیم جێبەجێ كرد، زۆرترین بینەر هی فلیمی ئیبراهیم بوو، لە ڕێگای ئیبراهیمەوە سینەمای توركی دەگاتە وڵاتانی عەرەبی، زیندووكردنەوەی خەلافەتی عوسمانی گەورەترین رێبەری هەبووبێت ئیبراهیم تاتلیسازبووە، سەرەرای ئەوەش سەدان گۆرانی كرمانجی كردە توركی، تورك هونەری نیە 500 ساڵە لە حوكمدان، بۆ هونەری شارستانی 500 ساڵ هیچ نیە، ئەمە بۆ مێژووی شارستانیەت هەناسەیەكە، بوونی نیە لەناوچەكە شارستانی توركی بریتیە لە سڕینەوەی شارستانیەتەكانی تر، بەپێی ڕای شارەزایان هونەری توركی ئێستا زۆر جیاوازە لەهی مەنگۆلیان پێش هاتنیان بۆ شوێنی ئێستایان، چونكە ئەمەی ئێستا هونەری خۆیان نییە،هی گەلانی ناوچەكەیە دزیویانە، ئەوەی دەڵێ هونەری رەسەنی تورك، ئەوە هی یۆنانیە هی قوستنەنتینیەیە پاشان گۆریان بۆ ئەستەمبوڵ، دەنگی ئیبراهیم دەنگێكی كوردییە، كرمانجییە دەنگی تەنیا بۆ ئەوە دەشیە گۆرانیە كرمانجیەكان بدزێ و بیانكاتە توركی، سەرەرای ئەوەی گۆرانی و ئاوازی كوردی كردووە بەتوركی، هونەر و فلیم و سینەمای توركی بردە دەرەوەی توركیا و گەورەترین خزمەتی بەپرۆژەی زیندووكردنەوەی خەلافەتی عوسمانی كردووە، قبول كردنی بوونی تورك بەسەر خۆیاندا ئیبراهیم گەورەترین كارەكتەر بووە.
لە ڕاستیدا ئەوەی دوژمنانی كورد لە دەستیان هاتووە بەهونەری كوردیان كردووە، سەدان ئاوازی كوردی كرا بە توركی و فارسی و عەرەبی، بۆ ئەوەش كوردەكە هەر خۆی هۆكار بووە، بەڵام ئەوەی كێشەكەی زیاتر قورس كردووە، هونەرمەند و موزیكارانی كورد كەمتر توانیویانە بەرپەرچی ئەم دۆخە بدەنەوە، لەجیاتی ئەوەی بێن چارەسەرێك بۆ زیاتر وێران نەبوونی هونەری كوردی بدۆزنەوە، كەچی هەندێكیان هەمان قسەی دوژمنان دەڵێنەوە و ڕەخنە لە هەندێك ئاواز و گۆرانی بێژی ڕەسەنی كورد دەگرن، گوایە ئەمانە ئاواز و گۆرانی بیانیان كردووە بە كوردی، بەداخەوە كورد هونەری خۆی پێ كەم و بێ بایەخە، بەڵام بە سادەترین كەسی تورك بڵێی تورك ئاوازی كوردی دزیوە لێت قبوڵ ناكا و بەتیرۆرست ناوت دەبات.
ئێستا ئەوەی گرنگە شارەزا و هونەرمەندانی كورد پێویستە بیر لەو بارودۆخە نالەبارەی هونەری كورد بكەنەوە، ئەگینا هونەری كورد بەرەو هەڵدێر دەڕوا، ئەم داگیركاری كلتوری و دزینی هونەری مۆسیقای كوردیە، دوژمنانی كورد ناوەستن و بەردەوامن لە دزینی ئاواز و موزیك و هونەری كوردی، بێگومان كاریگەری ئاواز و مۆسیقای دراوسێكان، لەسەر یەكتر شتێكی سروشتیە، لەكاتێكدا دوو نەتەوە دراوسێی یەكتربن، بێگومان كاریگەریان لەسەر یەكتردەبێ، بەڵام وەك هونەرمەند ناسر ڕەزازی دەڵێ:”ئەوەی لەتوركیا دەكرێت كاریگەری نییە، ئەوە فەوتاندن و تواندنەوەی مۆسیقای میللەتێكە.
