عه‌بدوڵا که‌ریم مه‌حمود: ره‌شه‌بای ژه هروئەنفال، سێیه‌مین تاوانی جینۆسیده له جیهان – بەشی کۆتایی.
که‌لتوری به‌عس و سه‌دام پڕه له فه‌رهه‌نگی توندو تیژی، تاوانی خوێن رشتن کوشتن و بڕین و زیندانی و ئەشکەنجەیی جەستەیی و دەروونی.
مێژوویەکە پڕە لەگومان و ترس و تۆقاندن، پڕە لە سیناریۆی لە ناوبردنی کادرە پێشکەوتوەکانی بەعس و هاوڕێ نزیکەکانیانی سەدام و لە گومانی لە هەرکەس ببوایەو لێ بترسایە، بە ئاشکرا، یا بەسیناریۆ دەیکوشت.
ئەو لە کۆبونەوەکانیدا، بە هیچ جۆرێک بوار بۆ دیالۆگ و رای جیاجیا نەدەدا، جگە سڕینه‌وه‌ی راو و بۆچونی جیاوازی به‌رامبه‌ره‌که‌ی و له ناوبردنی. بێ سنوور عاشقی نەرجسیەتی تایبەتمەندی کەسێتی خۆی بوو، هەموو حیزبی بەعس و سەرۆک عەشرەت و شێخ و میدیای عیراق، بە باڵای (حەفیزوڵلادا )یان هەڵیاندادا، هەموو عێراق بوو بە وێنەو پەیکەرو ناوی سەدام.
دوای گۆڕانکاریی 9 /4 /2003 تا ئێستا عه‌قڵی شۆڤینی مه‌زهه‌ب په‌رستی دۆگمای شیعه له ناو په‌رله‌مانی عێراق، به‌غداد و حکومه‌تی عێراقی خاوه‌نی ده‌سه‌ڵات، هه‌موو مافێکی ره‌وا به خۆیان و بیرو بۆچونه داخراوه‌کانیان ده‌ده‌ن، بچوکترین مافی سه‌ره‌تایی بۆ کورد به ره‌وا نابینن. تا ئێستا ئه‌وان هیچ گرنگیەکیان بە تاوانی ئه‌نفال و ژه‌هربارانی هه‌ڵه‌بجه و گۆرەبەکۆمەڵەکان و زنجیره جینۆسایده‌کانی کورد نەداوە. ئه‌وانه پێش گۆڕاکاری 9 / 4/ 2003 هه‌ر هه‌مویان له هه‌رێمی کوردستان ده‌ژیان، باره‌گاکانیان له هه‌ولێرو سلێمانی و شاره‌کانی تردا بوو.
یەکێتی و پارتی هاوکاریی مادی و مه‌عنه‌ویان ده‌کردن، له کوردستانه‌وه گه‌یشتنه به‌غدادی پایته‌خت و شارەکانی ناوەڕست و خوارووی عێراق. شیعه‌کانی ناوه‌ڕاست و خواروی عێراق لەبەر ئەوەی ئەوانیش بە بەردەوامی کۆمەڵکوژ کراون و لە زیندانەکانی ئەمنی عامەو ئیستیخباراتی گشتی و فەزیلییەو ئەبوغرێب، لە گەڵ کورددا ئەشکەنجەی جەستەیی و دەرونت دراون و لە سێدارە دراون و کۆمەڵ کوژ کراون و لە گۆڕە بەکۆمەڵەکاندا بێ سەروشوێن کراون.
حکومەتی شیعەی عێراق و پەرلەمان و لەهەموو دامودەزگاندا، به وردی ئاگایان له قه‌باره‌ی تاوانی جینۆسای کوردە، ده‌زانن ئه‌و تاوانه چه‌ند جینۆسایدێکی نیودەوڵەتیە، دەزانن سێیەمین تاوانی جینۆسیدە، له دوای یەکەم جینۆسایدی ئەرمەنەکان. لە یەکەم جەنگی جیهانی و لە دوای دووەمین جینۆسایدی جولەکان، لە هۆڵۆکۆست لە دووەم جەنگی جیهانی، لە سه‌ر ئاستی عێراق و جیهان.
دەسەڵاتدارانی شیعەی عێراقی بەو تێڕوانینه کورت بین و نەتەوە پەرست و ئاینی یە دۆگمایانەوە، خۆیان گەیاندوەتە ناو دەستوورو یاساو رێسایی دادگای تاوانبارانی عیراق، بەوەش که‌یسی دادگای دوجیلیان پێش که‌یسی ئه‌نفال خست.
گەر سیناریۆی دەسەڵاتدارانی عێراق نەبێت، چۆن که‌یسی دادگای دوجیل له (41) مین دانیشتندا بڕیاری له سیداره‌دان به‌سه‌ر سه‌دام حسین و به‌رزان تکریتی و تاوانباره‌کانی تردەدات. باشترین به‌ڵگه‌ش بۆ ئه‌وه‌ی سنووری تێڕوانینی عه‌قڵی رۆشنگه‌ریی عه‌ره‌بی، لێره‌دا بخه‌ینه روو؛ عه‌مر موسای سه‌رۆکی جامیعه‌ی وڵاته عه‌ره‌بییه‌کان، که‌سه‌ردانی کوردستانی کرد، له ناو هۆڵی په‌رله‌مانی کوردستان، هه‌مان ستراتیژیی دۆگمای میشیل عه‌فله‌قی دامه‌زرێنه‌ری حیزبی به‌عسی وته‌وه: گه‌لی کورد به‌شێکن له عێراق ، عێراقیش به‌شێکه له نیشتمانی عه‌ره‌بی.
گه‌ر به‌رنامه‌و نه‌خشه‌ی ره‌گه‌زپه‌رستی چه‌ق به‌ستووی عەفلەقیانە نه‌بێت، چۆن (دادگای دوجیل )پێش (دادگای ئه‌نفال و کیمیا بارانی هه‌ڵه‌بجه و زنجیره جینۆسایده‌کانی تری کورد دەخرێت؟
چۆن سه‌دام حسین و به‌رزان تکریتی و عه‌واد به‌ندر، له دادگای دوجیلدا به حوکمی ئیعدام تا مردن دەردەکەن ؟، له 26 / 12 / 2006 دادگای ته‌میز بڕیاری له سێداره‌کانیانی په‌سه‌ند کرد، بۆ له 30/ 12 /2006، لەیه‌که‌م رۆژی جه‌ژنی قورباندا، سه‌دام له سێداره دارا.
که ئه‌و هه‌واڵه‌م بیست، روخسارو ده‌م و چاوی پڕ له به‌رائه‌تی ئه‌نفاله‌کانم هاتە به‌رچاو، جاریکی تر هەموو ئەنفال کراوەکان زیندوکرانه‌وه، دەسەڵاتی شیعەی عێراق جارێکی تر گوله بارانی کردنەوەو به‌شۆفڵ کردنی بە ژێر گڵ و له گۆڕه به کۆمه‌ڵه ونه‌کانی دادگای باڵای تاوانبارانی عێراق و ناوچەی سەوز ناوچەی شوین بزری کردنەوە.
ئه‌و هه‌موو ژن و پیاو و منداڵ و گه‌نج و پیرانه‌ی هه‌ڵه‌بجه‌م بینی له ناو کۆشکه‌کانی سه‌دام دا له ناوچه‌ی سه‌وز زیندو کرانه‌وه ،به به‌رچاومه‌وه بران بۆ کرداری ( عملیه 24 )ی سویرەو سامەراو عەکاشات و هه‌ر هه‌موویان له ناو دوکەڵی ژه‌هری کیمیاوی دا خنکان و ون کران.
ئه‌و جیاوازیه گه‌وره‌یه‌ی ده‌سه‌ڵاتدارانی شیعه‌ی عێراق بەرامبەر بەکورد، کلتووری پێش ئیسلام و سەردەمی دەوڵەتی عەباسی و عوسمانی ئیسلامی و دوڵەتی عێراق و عەفلەق و بەعس و سەدامە، لە دەوڵەتی عەرەبی عێراقی نوێی دوای سەدام پەیڕەوی دەکات، بۆ جینۆسایدی کوردو سڕینەوەی نیشتمانەکەی. دادگای باڵای تاوانبارانی عێراق بە سیناریۆ یەکی یاسایی شیعەگەرانە، کاره‌ساتی دوجیلیان به‌سه‌رتراژیدیای تاوانی جینۆسایدی ئه‌نفال و کیمیا بارانی هه‌ڵه‌بجه‌دا چەسپاند.
لە دوای گۆڕانکاری 9 /4/ 2003، گه‌یشتمه ئه‌و بڕوایه‌ی که عه‌قڵی دۆگمای شیعه‌په‌رستی عیراقی، هه‌مان عه‌قڵی داخراوی چه‌ق به‌ستوی سونه په‌رستی شۆڤینی عەفلەقی، شیعە پەرستی عه‌ره‌بی عێراقی یه.
عه‌قڵی دۆگمای سونه‌ی عه‌ره‌بی عێراقی ئه‌نفال و ژه‌هر باران و جینۆسایدی کوردی کرد. عه‌قڵی دۆگمای شیعه‌ی عه‌ره‌بی عێراقی، بەهای دیکۆمینتی نیودەوڵەتی جینۆسایدی کوردی بچوک کرده‌وه، خستیە دوای کاره‌ساتی دوجیل.
گه‌ر عه‌قڵی دۆگمای پان عه‌ره‌ب نیزمی سونی ئیسلام و به‌عس و سه‌دام، ئه‌نفال و ژه‌هرباران و زنجیره کۆمه‌ڵکوژی کوردیان کردبێ و به‌کارێکی ره‌وایان دانابێ، ئه‌وا عه‌قڵی پان عه‌ره‌بی نیزم شیعەی ئیسلام به جۆرێکی تر له زه‌مه‌نی دوای گۆرانکاریی 9/ 4/ 2003، دوای سەدام ته‌واوکه‌ری ئه‌و ئه‌نفال و جینۆسایده‌ی کوردن.
ده‌سه‌ڵاتی شیعه‌گه‌ری به‌غداد، هه‌موو توانای مادی و ژێرخانی ئابووری و مه‌عنه‌وی عێراقی و ده‌سه‌ڵاتی ئیسلامگه‌ری و میدیاو ده‌ستوور و یاسایان خسته گه‌ر، بۆ بچوکردنه‌وه‌ی سه‌نگ و قه‌باره‌ی دیکۆمینتی نیودەوڵەتی تاوانی ئه‌نفال و کیمابارانی هه‌ڵه‌بجه، ئه‌وه بە پیلان و نەخشەو بەرنامەی ورد، دادگای دوجیلیان پێش دادگای ئه‌نفال خست
هێشتا دادگای دوجیل له 41 مین دانیشین دابوو، بڕیاری له سێداره‌دانی سه‌دام دراو ئیعدامه‌که‌ی به‌ماوه‌یه‌کی دیاری کراو، جێ به‌جێ کرا، ئه‌م هه‌ڵه گه‌وه‌ره مێژووییه‌ش خرایه پاڵ زنجیره هه‌ڵه‌کانی میژوویی کورد.
ئه‌وه‌ی مایه‌ی تێڕامانه ده‌بێت رۆڵی ده‌سه‌ڵاتدارانی کورد له په‌رله‌مان و حکومه‌تی هه‌رێم و سه‌رۆکی په‌رله‌مان و سه‌رۆک کۆماری عێراق له به‌غداد و له هه‌ولیر چی بىێت؟
بۆ سەرانی کورد، به جدی و به وردی به شێوه‌یه‌کی واقعی و زانستی کاریان له‌سه‌ر ئه‌م که‌یسه گرنگه نه‌کرد؟ بۆ ده‌بێت ئه‌وه‌نده خه‌م ساردانه و بێ موبالاتانه، ئه‌م پرۆسه‌یه ته‌نیا هه‌وڵ و ماندوو بوونی چه‌ند پاره‌ێزه‌رێکی خۆبه‌خشی خاوه‌ن هه‌ڵویست بێت؟ ئه‌ی رۆڵی ئه‌نجومه‌نی دادوه‌ری کوردستان چی بوو؟ بۆ ده‌بێت لیژنه‌یه‌کی باڵا که‌یسی دوجیل پێش ئه‌نفال بخه‌ن؟ ئه‌نجومه‌نی دادوه‌ری کوردستان و سه‌رکردایه‌تی کورد بۆ بێ ده‌نگ بوون، هیچ هه‌ڵوێستێکیان نه‌بوو؟ بۆ ده‌بێت سەرکردە سیاسییەکانی کورد بە هەموو توانایانەوە تاوانبارانی ئەنفالی کورد بپارێزن، بڕیارەکانی دادگای باڵای تاوانبارانی عێراق بخەنە پەراوێزەوە، ده‌بوایه هه‌موو کێشه گرنگه هه‌ڵواسراوه‌کانی که‌یسی زنجیره جینۆسایدی کورد، له‌و دادگایه‌دا بخرایه‌ته روو، هه‌موو تاوانباران رووبه‌رووی دادگا بکرانایه‌ته‌وه.
هه‌موو زنجیره دانیشتنه‌کان داداگا بە هەموو زمانەکانی دنیا لە میدیاکانەوە بگه‌یشتایه بە هه‌موو ماڵێکی کورد له کوردستان ماڵێکی عه‌ره‌ب له عێراق ووڵاتانی عه‌ره‌بی و دنیای ده‌وه‌ره.
با دادگای باڵای تاوانبارانی عێراق له‌مه زیاتر نه‌خرێته په‌راوێزه‌وه، به‌رده‌وام بێت له سه‌ر دادگای هه‌موو (تاوانباران و مسته‌شار و جاش و خائینه‌کان )، با له‌مه زیاتر غه‌در له دۆسیه‌ی ئه‌نفال و کیمیابارانی هه‌ڵه‌بجه و جینۆسایدی کورده فه‌یلییه‌کان و بێ سه‌روشوین کردنی بارزانیه‌کان و که‌یسی کۆمەڵکوژیی و جینۆسایدی ناوچه‌کانی تر نه‌کرێت.
گەر سه‌رکردایه‌تی کورد له په‌رله‌مان و حکومه‌تی هه‌رێم و سه‌رۆکی هه‌رێم و سه‌رۆکی حیزبه‌کان، هیچ هەڵوێستێکیان نەبێت لە ئاستی تراژیدیاکەدا نەبن، رێزی بڕیارو دوای یاسایی دادگای باڵای تاوانباران و ئه‌نجومه‌نی دادوه‌ری هه‌رێمی کوردستان نەگرن، بۆ ده‌سگیرکردنی مسته‌شارو جاش و جاسسوسه‌کان گوێ له دواکاریی که‌س و کاری ئه‌نفال و جینۆسایدی کورد نه‌گرن، رێز له‌و تاوانبارانه بگرن، بیانکه‌ن به شه‌ریکی خۆیان له کاروباری حکومه‌ت و حیزبه‌کان و کۆمپانیا زه‌به‌لاحه‌کانیاندا، ئیتر ره‌خنه‌ی چی له ده‌سه‌لاتدارانی به‌غداد بگرین.
ئیتر چۆن تاوانی ئه‌نفال و ره‌شه‌بای ژه‌هری هه‌ڵه‌بجه، وه‌ک سێیه‌مین تاوانی جینۆساید لەسه‌ر ئاستی دنیا، دوای جیۆسایدی ئه‌رمه‌نییه‌کان و هۆلۆکۆست له دنیای ده‌ره‌وه بە جینۆساید بناسرێت؟
ئیتر چۆن حکومه‌تی عێراق داوای لێبوردن له گه‌لی کورد بکات؟ قه‌ره‌بوی مادی و مه‌عنه‌وی و یاسایی ئه‌نفال و ژه‌هرباران و جینۆسایدی کورد بکاته‌وه؟ که حکومه‌تی هه‌رێم و حیزبه‌کانی کوردستان نه‌ک مسته‌شارو خائین و تاوانباران رووبه‌رووی دادگا ناکه‌نه‌وه، بەڵکو ده‌یانپارێزن و ده‌بن به شه‌ریکیان له هه‌موو کایه جیاجیاکاندا و خزمه‌تیان ده‌که‌ن.
ئایا ئەم سەرکردانە، بەم هەڵوێستەیان رەوایی نادەن بە تاوانبارانی ئەنفال و ژەهربارانی هەڵەبجە، ئایا کورد ئەمانە سەرکردەکانی بن، رەوای دەدەن بە تاوانی جینۆسایدی گەلەکەیان،ئەمە زەنگی ئەوە یە، ئەنفال و کۆمەڵ کوژیی کورد تەواو نەبووە، هەموو چرکەیەک لە گەڵ هەر گۆڕانکاریی هاوکێشەی سیاسیی، کورد لە بەردەم تراژیدیاو ئەنفال و جینۆسایدێکی تردایە.
لە بەرئەوەی کورد سەرکردەی نەتەوەیی نەبووە، سەرکردەکانی کورد عاشقی حیزب و کورسین، هەموو نەتەوەو نیشتمان و کلتوورو جینۆسایدەکان دەکەن بە قربان خۆیان و بنەماڵەو حیزب و کورسییەکانیان، سێبەر و پاشکۆی ئەو داگیرکەرانەن، جینۆسایدی کورد دەکەن.
سه‌رچاوه/ عه‌بدوڵا که‌ریم مه‌حمود ، ره‌شه‌بای ژه‌هرو ئه‌نفال، به‌رگی یەکەم و دووەم و سێییەم و و چوارەم ، تا ئێستا چاپ و بڵاو نەکراوەتەوە.
- Latest Posts by عەبدوڵا کەریم مەحمود
عەبدوڵا کەریم مەحمود: ئاسۆیەک ئاوا نابێ.!
-عومەر سەیدە: دادگاییکردنی تاوانبارێکی ئەنفال، ئەم تاوانبارە بناسن.
-عەبدوڵا کەریم مەحمود: سەرۆک جاشەکان و کەسایەتییە دیارەکان!
- All Posts