سەلاح حسێن ئەفەندی: رووداوەکانی سوریا و ناوچەکە چیمان پێ دەگەیەنن؟
زۆر زەحمەتە لەم ساتەدا بتوانرێ لە داهاتووی نزیکی سوریا و کاردانەوەی لەسەر ناوچەکە پێشبینی بکرێت، چونکە دۆخی سوریا ئاڵۆزە، تیایدا چەندین گروپ و پێکهاتە و نەتەوە و تایفە لە ململانیدان، چەندین گروپ و هێزی چەکداری جیاواز، کە تا ئێستا لە شەڕ و دژایەتی یەکتریدابوون و بابەتی یەکترقبووڵکردن و دیالۆگ و پەیڕەوکردنی بنەماکانی دیموکراسی لەناویاندا نامۆیە، هەروەها زڵهێزانی جیهان و دەوڵەتانی ئیقلیمی تەراتێن لە وڵاتەکەدا دەکەن و هەر یەکەیان دەیەوێ لەسەر حیسابی سورییەکان و گەلانی ناوچەکە بەشی خۆیان بپچڕێنن و هەژموونی خۆیان بسەپێنن، لەگەڵ ئەمانەشدا بەپێیی ئەو زانیاری و ڕێکەوتنانەی کە هەن لەوە دەچێ، هەر چۆن ئەمەریکا لەگەڵ ئێران لە عێراقدا لەم بیست ساڵەی دوایید هاوسەنگییەکیان لە نێوانیاندا پێکهێنا بە مەبەستی مسۆگەرکردنی هەژموونیان لەسەر عێراق، بەهەمان شێوە ئێستاش لە سوریادا ئەمەریکا بە پشتگیری ئیسرائیل لەگەڵ تورکیادا لە ڕێگەی ئەکتەرەکانی ناوخۆی سوریاوە، بۆ ماوەیەکی نەزانراو هاوسەنگی سەپاندنی هەژموونیان بەسەر وڵاتەکەدا بە دوورخستنەوەی ئێران و روسیا لە هاوکێشییەکە ئەنجامبدەن. لەو زەمینەیەدا چاوەڕوانی گۆڕانکاری گەورە ناکرێت، بەڵام ئەگەر بەشێک لە هێزە ناوخۆییەکان بتوانن لەسەر پرۆگرام و پلانی هاوبەش ڕێکەون، دەکرێ ئەم ڕوداوانە ببنە سەرەتایەک بۆ گەشەکردنی وڵاتەکە. بەڵام لەگەڵ هەموو ئەگەرەکاندا، لە مەودای ناوەڕاست و دووردا، ئەوەی لە سوریا و ناوچەکەدا بەڕێوە دەچێ چەند راستیەکمان پێ دەگەیەنن:
داڕمانی رژێمی ئەسەد، کۆتاییهێنان نییە بە یەکەم، یان دوا دەسەڵاتی خۆسەپێننەر، بەڵکو ئەڵقەیەکە لە زنجیرەیەک لە داڕمان و گۆڕان و ڕوداوی گەورە لە ناوچەکەدا، لەوانە رووخاندنی رژێمی شای ئێران، شەڕی ئێران و عێراق و دواتر شەڕی کەنداو و کەوتنی رژێمی بەعس لە عێراق، بەهاری عەرەبی، داڕمانی رژێمە خۆسەپێنەرەکان لە تونس و لیبیا و میسر و یەمەن، شەڕی داعیش و تیرۆر، دواتر شەڕ و وێرانکاریی غەزە و گرژی و شەڕی لوبنان و ئێستاش ئەمەی لە سوریا ڕوودەدات، دەبێ لە ئایندەدا چاوەڕوانی گۆڕانکاری مەزنتریشبین.
ئەمانە ئەوە دەگەیەنن کە ئەم ڕژێمە خۆسەپێنەرانە سەرچاوەی دواکەوتن و شەڕ و تێرۆر و هەژاری ناوچەکەن و هۆکاری سەرەکین لە بەردەوامبوونی پاشکۆیەتی و زەلیلی دەوڵەتان و میلەتانی ناوچەکە بۆ زلهێزەکانی جیهان و کردنی ناوچەکە بە بەشێکی لاوازی پاشکۆی سستمی سەرمایەداری جیهان کە ئەمرۆ خۆرهەڵاتی ناوەڕاستیش بەشێکی دانەبڕاوە لێیی. ئەوەمان پێ دەڵێن کە دروستکردنی ئەم دەوڵەتانە، لەسەرەتادا بەدەستی دەوڵەتە کۆلۆنیالیستەکان و دواتر بەردەوامبوونیان لەسەر هەمان بناغەی چەوت و سستمی خۆپەسپێندەر، دەبێ گۆڕانکاری و چاکسازی گەورەیان تێدا ڕووبدات.
ئەم ڕوداوانە ئەوە دەگەیەنن کە سوریەکان و میللەتانی ناوچەکە، چاک لەو دۆخە نالەبارە تێگەیشتوون کە تێیی کەوتوون و تینووی گۆڕانکاری و چاکسازی گەورەن لە وڵات و ناوچەکانیاندا ڕووبدات، ئەوش بە پێچەوانەی هەندێ بۆچوونی نادروست و ڕەشبینانەیە، کە هیچ تروسکاییەک بۆ گۆڕانکاری نابینن.
ئەوە دەگەیەنن کە رۆژیی ئیسلامی سیاسی لە ناوچەکەدا، وەک یەک لە ڕیزەکانی شیعە و سوونەدا، لە ئاوابووندایە، ڕووی ڕاستیان هەتا ڕادەیەکی زۆر لای خەڵکی ئاشکرا بووە، ئەوەی هەتا ڕادەیەک لە ناو خەڵکدا ماوەتەوە: ترسە، کەم هیوایی و لێڵی ئاسۆیەکی ڕوونە بۆ ئایندە و دانانی میکانیزمێکی گونجاوە بۆ گەیشتن پێییان.
هەموو ئەمانە ئەوە دەگەیەنن کە گۆڕانکاری لە ناوچەکەدا بەردەوامە، هەوڵدان بۆ دۆزینەوەیی چارەسەریی گونجاو بۆ قەیران و گرفت و هەروەها گەشەپێدانی وڵاتەکان و خۆشگوزەرانی خەڵکەکانی بەردەوامە. هەموو ئەو دەستەڵاتە خۆسەپێنەرانە ناوچەکە کە هۆکاری ئەو قەیرانانەن و ڕێگرن لە گۆڕانکاری، زوو بێت یان درەنگ، یان دەبێ سیاسەت و شێوازی حوکمڕانیان بگۆڕن و چاکسازی گەورە و فراوان بەدیبهێنن، هەروەها ڕێگە بدەن بە چین و توێژ و پێکهاتەکانی کۆمەڵگە بەشداری لەو پرۆسەیەدا بکەن، یان ئایندەیان وەکو ئایندەی خۆسەپێنەرەکانی پێش خۆیان باشتر نابێت.
لەبەر ئەوەی سوریا بەشێکە لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، کە گرنگی تایبەتی لە سەر ئاسایشی سەرچاوەی وزەی جیهان و پێکەوتەیەکی جیوسیاسی گرنگی هەیە بەوەی ڕێگە بازرگانی و هاتووچۆکانی جیهان تیایدا تێدەپەڕێ و سێ کیشوەری گەورەی جیهان پێکەوە دەبەستێتەوە، هەروەها بۆتە سەنتەری تێکەڵبوون و گردبوونەوەی بەرژەوەندییەکانی جەمسەرەکانی جیهان، لە ئێستاشدا کە جیهانگیری لە ململانییەی سەختدایە بۆ بەستنەوەی هەموو جیهان پێکەوە و دەربازبوون لە قەپی سیاسەتمەدارە خۆسەپێنەر و نەتەوەپەرستان لە سەرانسەری جیهاندا، خۆرهەڵاتی ناوەڕاست لە هەموو شوێنێکی تری جیهان گرنگی تایبەتی خۆی هەیە، بە جۆرێک بەڕێوەچوونی جیهانگیری، بەستنەوەی جیهان پێکەوە، گەشەکردنی ئابووری و رووبەڕووبوونەوەی ئەو هەڕەشانەی ڕویان لە مرۆڤایەتی کردووە، بەندە بە سەقامگیری و بوژاندنەوەی خۆرهەڵاتی ناوڕاست و بەشداربوونی لەو پرۆسەیەدا و بوونی بە ئەڵقەیەکی بەهێز لە سستمی سەرمایەداری جیهان. ئەمرۆ گۆڕانکارییەکانی سوریا، لەگەڵ هەموو ئەو ئازار و هەڕەشانەدا کە لە ڕێگەدان، بەشێکن لەو پڕۆسەیە.
ئەو ڕوداوانە ئەوە دەگەیەنن کە هەوڵدانی هێزە ئیقلیمییەکانی ناوچەکە، نموونەی ئیران لە سەردەمی رژیمی شادا، میسر لە سەردەمی ناسردا، عێراق لەسەردەمی سەدامدا لە پێناوی سەپاندنی هەژموونی خۆیان بەسەر وڵات و میللەتانی ناوچەکە شکستیان هێنا، هەروەها هەوڵەکانی ئێران بۆ سەپاندنی هەژموونی خۆی لەسەر سوریا و وڵاتانی تری ناوچەکە لە شکستهێناندان، هەوڵەکانی پێشووی تورکیا شکستیانهێنا، بۆیە تورکیا ڕووبەڕووی قەیرانی ئابووری و سیاسی و ئەمنی بۆتەوە. هەوڵەکانی ئێستای تورکیا و ئیسرائیل بۆ سەپاندنی هەژموونی خۆیان بەسەر سوریا و ناوچەکەش بە هەمان شێوە لە ئایندەدا شکست دەهێنن و ناوچەکە و خۆشیان توشی شەڕ و قەیران و گرژی درێژخایان دەکەن کە لە کۆتایدا تەنها خزمەتی سترتیژێتی زلهێزەکانی جیهان دەکەن لە هەوڵیاندا بۆ پاراستنی هەژموونیان لە ناوچەکەدا.
هۆکاری ئەو شکستهێنانە ئەوەیە کە وڵات و میلەتەکانی ناوچەکە هەژموونی کەس قبووڵ ناکەن، سەرەڕای ئەوەش هیچ هێزێکی ئیقلیمی نە ئەوەندە بە هێزە و نە دەتوانێ هێندە بەهێزبێت، لە هەمان ساتدا ململانێیی زلهێزەکانی جیهان و ئیقلیمییەکان بکات و بەرهەڵستی میللەتانی ناوچەکە بکات، بەڵکو ئەو هەوڵانەیان دەبنە هۆکاری بەردەوامبوونی ناوچەکە لە قەیران و دواکەوتن و پاشکۆیەتی و ئەو هەوڵانەیان دەچنە خزمەتی بەرژەوەندییە ناڕەواکانی وڵاتانی زلهێز بۆ هێشتنەوەی هەژموونیان لە ناوچەکەدا.
ئەو گۆڕانکارییانەی لە نەوەدەکانەوە جیهان پێیدا تێدەپەڕی، وەک بەرپابوونی شۆڕشی تەکنەلۆژیای فرەجەمسەر، داڕمانی بلۆکی سۆسیالیزم، فراوانبوون و گوژمدانی جیهانگیری، لەدایکبوونی جەمسەری ئابووری نوێ لە جیهاندا، زیادبوونی یەکسانی لە نێوان ناوچەکانی جیهاندا، پاشەکشێکردنی هەژموونی خۆرئاوا لە چاو نیوەی دوومی سەدەی بیستدا، ئەوە دەگەیەنن کە دەرفەتی نوێی مەزن لە بەردەم سوریا و هەموو خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدایە کە ببوژێتەوە و ببێتە سەنتەرێک و بەشێکی بەهێز لە سستمی سەرمایەداری جیهان.
هەموو ئەو رووداو و شەڕ و قەیرانانەی لە وڵاتەکانی ناوچەکەدا ڕوودەدەن، دەستێوەردانی هێزی دەرەکی تیایاندا، کاردانەوە و تەشەنەدانیان بە هەموو ناوچەکەدا، لە بەرامبەردا هەموو ئەو پرۆژانەی کە جەمسەرەکانی جیهان: ولایەتە یەکگرتووکانی ئەمەریکا، ئەوروپا، چین، روسیا یان هندستان بۆ ناوچەکە هەیانە، پێداویستیە هاوبەشەکانی گەشەپێدانی ئابووری، پێداویستیەکانی خزمەتگوزاری و خۆشگوزەرانی، کاردانەوەی سیاسی و جیوپۆلیتیک، ئاسایشتی هاوبەش، هەڕەشەی ئایدۆلۆژی و گروپی توندڕەو، کاردانەوەی گرفتە چارەسەرنەکراوەکانی گەلی فەلەستین، پەیوەندیەکانی نێوان وڵاتانی ناوچەکە و ئیسرائیل، گرفتەکانی مەسەلەی مافی چارەنووسی کورد کە رووبەڕووی هەموو وڵاتان و میللەتانی ناوچەکە دەبنەوە، ئەوە دەگەیەنن کە وڵات و میللەتانی ناوچەکە گرفت و پێداویستی و ئاڵەنگاری و بەرژەوەندی هاوبەشیان هەیە، پێویستە لەسەر هەموو ئەو بابەتانە پرۆژەی هاوبەشیان هەبێت، و لەسەر چارەسەر بۆ ئەو بابەتانە لەیەکتر نزیکببنەوە، ژیرانە سوود لە ستراتیژی جەمسەرەکانی جیهان وەرگرن بۆ گەشەپێدانی ناوچەکە و هەوڵبدەن کەم یان زۆر پەیوەندی هاوسەنگ لە گەل هەموو جەمسەرەکاندا ئەنجامبدەن، چوونکە جیهان پێویستی بە ناوچکەیە، بە جۆرێک بێ خۆرهەڵاتی ناوەراستی سەقامگیر و پێشکەوتوو، جیهان ناتوانێ سەقامگیربێت و لە گەشەکردن بەردەوامبێت. ئەم بابەتە هەموو میللەت و وڵاتانی ناوچەکە دەگرێتەوە بە سوریا و عێراق و کوردستانیشەوە.
هەندێ بۆچوون لە بارەی ئایندەی کوردستان و ئەگەری دروستبوونی دەوڵەتێک یان چەند دەوڵەتێکی کوردی لە سوریا یان عێراق لەم قۆناغەدا بە پشتگیری ولایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا یان ئیسرائیل دێتە گوێمان، بەڵام بە پێیی ئەو راستیانەی باسمان کرد، بمانەوێ یان نا، ئایندە و مان و نەمانی کوردستان بەندە بە پەیوەندێکی هاوسەنگ و تەندروست لەگەڵ وڵات و میللەتانی ناوچەکەوە.
کوردستان و میللەتی کورد پێکەوتەیەکی جیوپۆلیتیکی گرنگ و ئەرێنی لە ناوچەکەدا هەیە، کە دەکرێ لە ڕێگەی بونایدنان و چاکسازی و گەشەپێدانی ناوخۆ و ستراتیژی نەتەوایەتی هاوبەشەوە، وڵاتەکە ببێتە سەنتەرێکی ئابووری و سیاسی پێشکەوتووی گرنگ لە ناوچەکەدا و فاکتەرێک بۆ لەیەکنزیکبوونەوەی گەلانی ناوچەکە لە یەکتر لەسەر بنەمای بەرژەوەندی هاوبەش لە نێوەندیاندا، کە دەبنە بنەمایەک بۆ کوردستانێکی پێشکەوتووی ئازاد، کە ئەمرۆ نازانین لە چی چوارچێوەیەکدا خۆی دەگرێتەوە. ڕووبەڕووبوونەوەی گەلانی دەورووبەر لە لایەن هەندێ گروپ و هێزی کوردستانییەوە بە پشتگیری دەوڵەتێکی توندرەوی وەکو ئیسرائیل، وڵاتەکەمان دەخاتە دۆزەقێکەوە کە دەبێتە هۆی هەڵگیرساندنی شەڕ و ئاژاوەی درێژخایان لەگەڵ دەوروپشتدا، لە کۆتایدا زیاتر کاولبوون و دواکەوتن و پاشکۆیەتی وڵاتەکە.
